Drzewa są ważnym elementem towarzyszącym drogom oraz zabudowie miast i wsi, pełniącym funkcje sanitarne, przyrodnicze, społeczne i kulturowe, które wielu naukowców szeroko opisało i skategoryzowało jako usługi ekosystemowe. Drzewa są jednak niedostatecznie chronione i w dużym stopniu wystawione na niekorzystne działanie czynników stresowych. Uszkodzenia drzew prowadzą do osłabienia ich funkcji biologicznych i mechanicznych, w rezultacie powodując ich zamieranie lub łamanie się. W prowadzeniu bieżącej kontroli zadrzewień ważne jest umiejętne diagnozowanie uszkodzeń pod kątem przyczyn ich powstawania i dalszych konsekwencji dla kondycji drzewa i jego wytrzymałości mechanicznej. Niniejszy artykuł stanowi pierwszą część cyklu wspomagającego prawidłową diagnozę uszkodzeń drzew i ich ocenę pod kątem wpływu na kondycję lub statykę drzewa.
Jak rozwija się i funkcjonuje drzewo?
Drzewo rośnie i rozwija się, jego organy (pędy, pień i korzenie) wydłużają się, grubieją i rozgałęziają się. W wyniku zachodzących procesów fizjologicznych roślina również kwitnie, owocuje, rozmnaża się, regeneruje itp. Warunkiem jej normalnego wzrostu i rozwoju jest możliwość odżywiania się, pobierania i przewodzenia wody wraz solami mineralnymi oraz oddychania. Procesy te umożliwia odpowiednia budowa drzewa.
Centralną część pnia zazwyczaj stanowi rdzeń – pozostałość pierwotnego pędu. Rdzeń otaczają słoje drewna odkładane w kolejnych latach od pobocznicy pnia w kierunku jego wnętrza. Zdolność do podziału i wytwarzania nowych komórek ma miazga, która znajduje się między drewnem a łykiem. Wytwarza ona słoje roczne do wewnątrz pnia i na zewnątrz warstwę łyka odpowiadającego za transport produktów asymilacji (cukrów) z liści do wszystkich żywych komórek drzewa. Z pokładów łyka poprzedzielanego płatami korka tworzy się korowina, pełniąca przede wszystkim funkcje ochronne – przed ujemnymi wpływami wahań temperatury i utratą wody oraz przed działaniem mikroorganizmów powodujących rozkład drewna. Drewno we wnętrzu pnia odgrywa dwie zasadnicze role – przewodzi wodę z solami mineralnymi w odwrotnym kierunku niż łyko, a więc z korzeni do liści, oraz odpowiada za wytrzymałość mechaniczną konstrukcji drzewa. U wielu gatunków w przypadku starszych drzew część najstarszych słojów rocznych (a więc tych leżących najbliżej rdzenia) traci zdolności przewodzące, jest to tzw. twardziel. Wskutek zaimpregnowania ścian komórkowych substancjami twardzielowymi (żywicami, gumami, garbnikami) i zamknięcia dróg przewodzenia wcistkami, funkcja drewna ogranicza się do mechanicznego podtrzymywania rośliny. W części obwodowej znajduje się strefa zwana bielą, odpowiadająca za transport wody i soli mineralnych, którą stanowi od kilku do kilkudziesięciu słojów rocznych. Niektóre gatunki drzew, takie jak: grab, brzoza, jawor, klon zwyczajny, osika, kasztanowiec czy olsza nie wykształcają twardzieli. W ich przypadku przewodzenie następuje całym przekrojem pnia, konarów i gałęzi przez całe życie rośliny. U pozostałych gatunków w miarę upływu lat przewodzenie wody następuje już tylko obwodową strefą pędów (rys. 1).
Uszkodzenia drzewa mogą powodować utratę jego wytrzymałości mechanicznej i prowadzić do jego wywrócenia się lub złamania.
[ . . . ]
Aby przeczytać artykuł w wersji elektronicznej, musisz posiadać opłaconą PRENUMERATĘ.
