Nowy kierunek zmian w zasadach przekazywania dróg

Kluczowe zapisy tzw. ustawy zmieniającej

Ustawa z dnia 13 września 2013 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych (dalej zwana „ustawą zmieniającą”) wprowadziła następujące zmiany w art. 10 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 260 i 843) w:

1. ust. 5 otrzymuje brzmienie: 
   • 5. Odcinek drogi krajowej zastąpiony nowo wybudowanym odcinkiem drogi z chwilą oddania go do użytkowania zostaje pozbawiony dotychczasowej kategorii i zaliczony do kategorii drogi wojewódzkiej;
2. po ust. 5 dodaje się ust. 5a-5f w brzmieniu:
   • 5a. Sejmik województwa może, w drodze uchwały, pozbawić kategorii drogi wojewódzkiej odcinek drogi wojewódzkiej o proporcjonalnej długości do odcinka drogi krajowej, o którym mowa w ust. 5. Ten odcinek drogi wojewódzkiej zostaje zaliczony do kategorii drogi powiatowej.
   • 5b. Zarząd województwa informuje zarząd powiatu o zamiarze podjęcia uchwały, o której mowa w ust. 5a, co najmniej na 30 dni przed jej podjęciem.
   • 5c. Rada powiatu może, w drodze uchwały, pozbawić kategorii drogi powiatowej odcinek drogi powiatowej o proporcjonalnej długości do odcinka drogi wojewódzkiej, o którym mowa w ust. 5a. Ten odcinek drogi powiatowej zostaje zaliczony do kategorii drogi gminnej.
   • 5d. Zarząd powiatu informuje wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o zamiarze podjęcia uchwały, o której mowa w ust. 5c, co najmniej na 30 dni przed jej podjęciem.
   • 5e. Odcinek drogi wojewódzkiej zastąpiony nowo wybudowanym odcinkiem drogi z chwilą oddania go do użytkowania zostaje pozbawiony dotychczasowej kategorii i zaliczony do kategorii drogi powiatowej. Przepisy ust. 5c i 5d stosuje się odpowiednio.
   • 5f. Odcinek drogi powiatowej zastąpiony nowo wybudowanym odcinkiem drogi z chwilą oddania go do użytkowania zostaje pozbawiony dotychczasowej kategorii i zaliczony do kategorii drogi gminnej.

Ponadto ustawa zmieniająca przewiduje, że:

1. Rada gminy, w terminie 90 dni od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, może w drodze uchwały pozbawić kategorii drogi gminnej odcinek drogi, który został zaliczony do kategorii drogi gminnej na podstawie art. 10 ust. 5 ustawy zmienianej w brzmieniu dotychczasowym.
2. Odcinek drogi, o którym mowa w ust. 1, zostaje zaliczony do kategorii drogi wojewódzkiej. Przepisy art. 10 ust. 5a-5d ustawy zmienianej w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą stosuje się odpowiednio.

Wątpliwości Prezydenta RP

We wniosku z dnia 25 października 2013 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego, w trybie kontroli prewencyjnej o zbadanie zgodności:

1. art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 września 2013 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych w części dotyczącej art. 10 ust. 5a-5d i ust. 5e zdanie drugie ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 260, ze zm.) oraz art. 2 ust. 2 ustawy zmieniającej z art. 16 ust. 2 i art. 164 ust. 1 i 3 Konstytucji;
2. art. 2 ust. 1 i ust. 2 zdanie pierwsze ustawy zmieniającej z art. 16 ust. 2 Konstytucji.

W ocenie Prezydenta RP istotą kwestionowanych przepisów jest samodzielne rozstrzyganie przez określone organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego o zadaniach jednostek samorządu innych szczebli, związanych z utrzymaniem dróg. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej i przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Konstytucja stanowi więc, że zakres zadań powierzonych samorządowi terytorialnemu określają ustawy. Warunku tego nie spełnia kwestionowana regulacja, bowiem o zakresie zadań powiatu rozstrzygać ma sejmik województwa, a o zakresie zadań gminy – rada powiatu. Natomiast w odniesieniu do dróg zaliczonych do kategorii gminnych o przeniesieniu zadań na rzecz województwa rozstrzygać ma rada gminy. Zakres przekazywanego zadania związanego z danym odcinkiem drogi może nie mieć funkcjonalnego związku z zaspokajaniem potrzeb określonej wspólnoty w korzystaniu z dróg.

Praktyczny wymiar ustawy

Ustawa zmieniająca umożliwia gminom pozbawienie kategorii drogi gminnej odcinka drogi, który został zaliczony do tej kategorii na podstawie poprzednio obowiązującego art. 10 ust. 5 ustawy o drogach publicznych. Rada gminy będzie mogła zaliczyć go do kategorii drogi wojewódzkiej. Jak mogłoby się wydawać, takie uprawnienie gmin pozwoli pozbyć się kosztownych i niechcianych odcinków dróg krajowych. Należy jednak wskazać, iż to uprawnienie jest ograniczone czasowo, gdyż wygasa z końcem 8 października 2015 r. We wniosku skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego stwierdzono, że ustawa zmieniająca przewiduje jednak, iż po skutecznym podjęciu przez radę gminy stosownej uchwały możliwe będzie działanie odwrotne. Samorząd województwa i samorząd powiatowy będą mogły skorzystać z wprowadzonego ustawą zmieniającą „mechanizmu kaskadowego” opartego na rozstrzygających decyzjach organów stanowiących jednostki samorządu terytorialnego wyższych szczebli, na mocy których