Konstytucja gwarantuje każdemu obywatelowi prawo do własności, które nie jest jednak prawem absolutnym – w uzasadnionych przypadkach ustawodawca przewiduje bowiem możliwość wywłaszczenia.
Konstytucja RP w art. 64 stanowi, iż każdy ma prawo do własności, która podlega równej dla wszystkich ochronie prawnej. Wprowadza ponadto zasadę, że prawo własności może być ograniczone tylko w drodze ustawy – i to wyłącznie w zakresie, w jakim nie zostaje naruszona istota tego prawa. Konstytucja RP gwarantuje więc obywatelom ochronę własności, jednakże ochrona ta nie ma charakteru absolutnego. W art. 21 ust. 2 ustawy zasadniczej dopuszczono bowiem możliwość wywłaszczenia, które może nastąpić tylko wówczas, gdy dokonuje się go na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.
Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy.
Nieruchomości zajęte pod istniejące drogi
Zdarza się, że drogi publiczne zostają usytuowane na nieruchomościach o nieuregulowanym stanie prawnym. Polski ustawodawca podjął więc działania zmierzające do wyeliminowania takich niekorzystnych z punktu widzenia prawnego sytuacji – poprzez ustawę z 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.). W jej art. 73 ust. 1 postanowiono, iż nieruchomości pozostające w dniu 31 grudnia 1998 r. we władaniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, niestanowiące ich własności, a zajęte pod drogi publiczne, od 1 stycznia 1999 r. stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub właściwych jednostek samorządu terytorialnego – za odszkodowaniem. Na temat pojęcia „nieruchomości zajętych pod drogi publiczne” wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 16 maja 2011 r. (sygn. akt: I SA/Wa 2492/10), stwierdzając: Zawarte w art. 73 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) sformułowanie „nieruchomości zajęte pod drogi publiczne” oznacza nieruchomości, na których urządzono drogę, którą następnie zaliczono do odpowiedniej kategorii dróg publicznych, przy czym fakt ten musiał mieć miejsce przed 1 stycznia 1999 r.
Wywłaszczenie nieruchomości
Jak już wcześniej wspomniano prawo własności nie jest prawem absolutnym – wywłaszczanie nieruchomości jest możliwe na gruncie regulacji zawartych w ustawie z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 – dalej u.g.n.) o r a z w u s t awi e z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 687 – dalej specustawa drogowa).
Zgodnie z art. 112 u.g.n., wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. Przepisy tej ustawy stosuje się do nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach miejscowych na cele publiczne albo do nieruchomości, dla których wydana została decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy. Organem właściwym w sprawach wywłaszczenia jest starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, zaś organem odwoławczym od decyzji starosty jest wojewoda. Ustawa nie zawiera definicji celu publicznego, a jedynie katalog takich celów (art. 6). W pkt 1 art. 6 u.g.n. wymieniono, jako cel publiczny, wydzielanie gruntów pod drogi publiczne i drogi wodne, budowę, a także utrzymywanie oraz wykonywanie robót budowlanych tych dróg.
Przeznaczenie danego terenu, rozmieszczenie na nim inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów jego zagospodarowania i warunków zabudowy ustalone jest w sposób wiążący w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, który jest aktem prawa miejscowego. Jeśli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego nie został sporządzony, to inwestycja celu publicznego może być określona na danym obszarze w drodze decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Wywłaszczenie nie jest więc dopuszczalne, jeżeli określony obszar nieruchomości nie został objęty lokalizacją celu publicznego, określoną w jednym z dwóch wymienionych wyżej dokumentów.
Artykuł 113 u.g.n. stanowi, że nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Wywłaszczeniem może być objęta cała nieruchomość albo jej część. Jeżeli wywłaszczeniem jest objęta część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości nabywa się tę część w drodze umowy na rzecz Skarbu Państwa
[ . . . ]
Aby przeczytać artykuł w wersji elektronicznej, musisz posiadać opłaconą PRENUMERATĘ.
