Zieleń przydrożna

Rozwój infrastruktury drogowej jest podstawą funkcjonowania obszarów zurbanizowanych. Jednocześnie drogi i ulice są źródłem hałasu i zanieczyszczeń, posiadają niekorzystne warunki mikroklimatyczne i budzą negatywne odczucia społeczne. Wprowadzana w pasie drogowym zieleń ma za zadanie poprawić walory krajobrazowe i estetyczne otoczenia oraz polepszyć warunki sanitarne tych przestrzeni. Choć większość ludzi uważa, że roślinność jest ważnym i korzystnym elementem infrastruktury drogowej, to jednak sposób jej urządzenia często budzi wiele kontrowersji. Jedni – ze względów bezpieczeństwa ruchu drogowego – preferują jedynie zieleń niską (trawy, byliny, krzewinki) i amortyzującą najechanie pojazdem (krzewy), inni dopuszczają obecność drzew jako elementu nie tylko kompozycyjnego (porządkującego i dekorującego przestrzeń), ale także przyrodniczego (gwarantującego bioróżnorodność i poprawiającego warunki sanitarne obszarów zabudowanych). A przecież możliwe są rozwiązania kompromisowe, pozwalające na budowę bezkolizyjnych dróg z dbałością o krajobraz i środowisko.

Problem zieleni przydrożnej w polskim prawie jest potraktowany marginalnie. Ustawodawca nie rozwiązuje sporów etycznych, jakie od wielu lat narastają wokół tego tematu. Sytuacji nie poprawia tzw. specustawa drogowa (Ustawa z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych – Dz. U. Nr 80, poz. 721), która przy decyzjach o lokalizacji drogi znosi przepisy o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz przepisy o ochronie przyrody w zakresie uzyskiwania zezwoleń na wycinkę drzew i opłat z tym związanych.

Cechy bezpiecznego pasa drogowego

Bezpieczny pas drogowy powinien mieć odpowiednią szerokość, określoną dla drogi danej klasy. W myśl § 52 Rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43, poz. 430), pas zieleni może być elementem pasa drogowego, jeżeli pełni funkcje estetyczne lub związane z ochroną środowiska albo ochroną przed nadmiernym hałasem oraz zanieczyszczeniami powietrza, wody i gleb.

Zieleń w pasie drogowym nie powinna zagrażać bezpieczeństwu uczestników ruchu, ograniczać wymaganego pola widoczności i skrajni drogi ani utrudniać utrzymania drogi. Drzewa w pasie drogowym powinny być tak usytuowane, żeby nie powodowały niszczenia nawierzchni drogi oraz nie utrudniały użytkowania chodników przez pieszych, w szczególności przez osoby niepełnosprawne.

Odległość pnia drzewa od krawędzi jezdni nie powinna być mniejsza niż 3 m. Jednakże w wypadku przebudowy albo remontu drogi odległość ta może być mniejsza, jeśli będą spełnione pozostałe warunki określone w rozporządzeniu. Nie dotyczy to jedynie zieleni drogowej, wpisanej do rejestru zabytków lub objętej ochroną konserwatorską – w tym przypadku ustalenie odległości sadzenia drzew od krawędzi drogi wymaga uzgodnienia z właściwym terenowo wojewodą.

W myśl § 54 nad drogą powinna być zachowana wolna przestrzeń, zwana „skrajnią drogi”, o wymiarach uzależnionych od klasy drogi. Jej wysokość wynosi od 3,5 m w przypadku drogi klasy L lub D, za zgodą zarządcy dróg, do 4,7 m nad drogą klasy A, S lub GP. Wysokość skrajni nad chodnikiem lub ścieżką rowerową nie powinna być mniejsza niż 2,5 m.

Przepisy w tej kwestii zdają się nie wystarczać w rozwiązaniu sporów dotyczących zwłaszcza obsadzania dróg i ulic drzewami. Dlatego środowiska zajmujące się poprawą bezpieczeństwa na drogach przy zachowaniu drzew opracowują zasady i zalecenia szczegółowe do sposobu zagospodarowania zieleni przy drogach i ulicach.

W oparciu o wyniki badania projektu RISER (Roadside Infrastructure for Safer European Roads), przeprowadzonego w latach 2003-2005 w krajach europejskich, stwierdzono, że drzewa mogą stwarzać zagrożenie. Najmniejsza średnica drzewa w zderzeniu śmiertelnym w skutkach wynosiła 0,3 m, a w przypadku niezapiętych pasów bezpieczeństwa – 0,2 m. Jednak z badań wynika, że nawet zderzenie z drzewem o średnicy 7 cm może być niebezpieczne, dlatego niektóre kraje (np. Dania) w wytycznych projektowych do obsadzania dróg określiły taki próg dopuszczalnego rozmiaru pni drzew.

Największa odległość od krawędzi drogi drzewa, na które najechanie skutkowało śmiercią, to 6,8 m, a przy braku pasów – 11,8 m. Dostrzeżono również zależność między prędkością a śmiertelnymi wypadkami – niebezpieczna była już prędkość 70 km/h. Analizując te wyniki, można stwierdzić, że stosunkowo bezpieczne jest posadzenie drzewa już w odległości 10 m od jezdni, dlatego większe drzewa na drogach szybkiego ruchu powinno się sadzić w dalszej odległości od krawędzi jezdni